Сабаннаң сыххан оолах — различия между версиями

Материал из sostik.info
Перейти к: навигация, поиск
(Новая страница: «Амдығынынъ алнында, пурунғынынъ соонда, Хара тағнынъ. тӧзінде, Хара суғнынъ хазында ӱс п…»)
 
м
Строка 105: Строка 105:
 
Хыс чахсы тіріг суғны оолға чаба сазыбысхан, ӧліг суғны, тізенъ, ханға. Хан турғанох чирінде ӧл парған. Ӧолах, тізенъ, улам на улуғ, улам на сіліг, кӱстіг пол парған.
 
Хыс чахсы тіріг суғны оолға чаба сазыбысхан, ӧліг суғны, тізенъ, ханға. Хан турғанох чирінде ӧл парған. Ӧолах, тізенъ, улам на улуғ, улам на сіліг, кӱстіг пол парған.
  
Ананъ оолахнанъ пу хыс чуртап халғаннар. Хыр хулуннарын малданъ манъат, кізіденъ чахсы иде азы-рапчалар.
+
Ананъ оолахнанъ пу хыс чуртап халғаннар. Хыр хулуннарын малданъ манъат, кізіденъ чахсы иде азырапчалар.
  
 
"Хайзы ханнар чоннарын даа іди кӧре чогыллар",— тіп чоохтас чададыр оларданъар чон чахсы.
 
"Хайзы ханнар чоннарын даа іди кӧре чогыллар",— тіп чоохтас чададыр оларданъар чон чахсы.
 +
[[Категория:Народное творчество]]

Версия 21:14, 18 августа 2014

Амдығынынъ алнында, пурунғынынъ соонда, Хара тағнынъ. тӧзінде, Хара суғнынъ хазында ӱс палыхчы чуртаан полтырлар. Азыраанда пала чох, тӧріткенде тӧл чох чуртаптырлар.

ГІірсінде палыхтап парып, олар кӧп палых тудып алтырлар. Палыхты кимелеріне толдыра салып алып, сӧзірбелерін тӱгенчізін тартханнарында, пір дее ниме сыхпин, чалғыс ла туу чаап салған сабанах сых килген. Ам чоохтас турлар, пу сабанахты кемге пирерін. Пір апсағас: "Маға пир салынъар паза пір дее палых кирек чох сірерденъ!"—тіпче.

Апсағас, сабанахты ибінзер ал киліп, иптеп азыбысса, анда кічиӌек палаӌах чадыр. Ам азырапчадыр тапхан палазын. Анзы ӧзіплеӌе. Ӧзе пиріп, пабазынанъ хада палыхтап сыххан.

Пір хатап апсах оолғынанъ хада ханзар партырлар. Ол ханға пулар палыхтаӌанъ полтырлар. Хан, палаӌахты кӧр салып, садыс сыххан.. Тамах пирче, товар, мал пирче, че апсах кізі пирбинче. Апсах оолғын сатпинчатханда, хан апсахтынъ оолғын пылап алды.

Оолах ам ханда чуртапча, іткіде-сасхыда чӧріп, полған на ниме итче. Хан кӧр турза, тынъ сағыстығ, сӱмеліг пала полтыр.

Пірсінде ол чнрде айнанъ кӱн чіт партырлар. Хан, оолахты хығырып алып, сӧлепче: — Пар, айнанъ кӱнні таап кил, таппин пу чирзер айланма,— тіп сӱрібіскен. Оолах тасхар сығып ылғапчатханда, хыр чабаға, ойлап киліп, сурча:

— Ноо нимее ылғап одырзынъ, оолағас?

Оолағас ағаа чоохтап пиргенде, хыр хулун аны

ӱтертіп алып, пар, пис хулас товар тілеп кил тіпче.

— Айнанъ кӱнні піс таппазабыс, кем табар за? Мыннанъ мындар парчатсабыс, улуғ кӧл учурир, анынъ хазында кічиӌек тураӌах турча, анда кӱннінъ іӌезі чуртапча, ол прай нимені чоохтап пирер.

Оолағас хыр чабағаа мӱнібісті, хамӌынанъ хамӌылабинча, аны тініненъ тартпинча, хыр хулун позы ла парып одырча.

Ӱр бе, ас па пэрғаннарында, улуғ кӧл кӧрінче, хыринда сынап таа кічиӌек тураӌах турча. Ибге кір парза, пір инейек чатча, пір хулаан чабын салган, иір-сін, тізенъ, частан салтыр. Мыны кӧр салып:

— Хайданъ килдінъ, хайдар чӧрзінъ?—тіп сурағ-лапча.

— Я,— тіпче оолах,—пістінъ чирде айнанъ кӱн чіт парғаннар, оларны кілеп килдім, арса, син пілчезінъ?

Инейек товар сурчадыр. Оолах сыгар пиргенде, чоохтапча:

— Парып, товарынъны кӧл хазында час сал. Андар хастар тӱзер, оларнынъ ханаттарында алтын чӱктер полар, аннанъ суура тартып, кӧлечке пдіп, холынъа суғып аларзынъ. Ибге парып, чирге тастазанъох, айнанъ кӱн айланарлар.

Оолах парып, товарын кӧл хазында чазыбызып, позы алтына кірібіскен. Кӧрзе, хастар учуғып одырлар. "Хайдағ чахсы кізі піске товар пирді",—тіп, чыыл сыхханнар. Оолах, пір хасты хаап алып, алтын чӱгін суура тартыбызып, салаазына сари тудыбысхан, анзы кӧлечке пол парған. Аннанъ киліп, кӱннінъ іӌезіне кірген.

— Че, хайдағдыр, чул полдынъ ма?—тіпче анзы.

— Я,—тіпче пу оолах.

Ананъ, анымӌогын пиріп, чабағаа алтанып, нандыра сыылап одыр.

Ӱр дее парбин, ханнынъ чуртына читтілер. Хан таптынъ ма тіп сурғанда, оолах алтын кӧлечкезін полға тастаанда, айнанъ кӱн чарып сыхтылар. Хан оолахты махтапча, халых чон оолахха ӧрінче.

Оолах азыранарға даа манънанғалахта, хан хығырып, чоохтапча:

— Парып, маға хат таап кил. Мин хынмас, хомайны ал килзенъ, ӧдір салам. Кӧнъніме кірерні ағыл.

Оолахпазох ылғап одырғанда, хыр хулун киліп сурча:

— Ноо нимее ылғапчазынъ, оолах?

— Хайди ылғабас полғам, хан маға хат таптырча, кӧнъніне кірерні.

— Ылғаба, піс таппаанда, кем табар? Пар, пис хулас хызыл товар тілеп кил.

Ханнанъ товар алып алып, чабағаа мӱніп алып, пазох чӧрібісті. ГІара, пара кӧл хазындағы кічиӌек тураӌахха читті. Ибге кір парза, ол инейек ідӧк чадыр. Иркін алтап изен пнредір, хости пазып хол. тудадыр иней кізее оолағас.

— Ноо киректенъ чорых иттінъ?—тіп сурча.

Оолах тооза чоохтап пирді.

Андарох пар,—тіпче кирі иней,—алтын чӱгӧк суура тартарзынъ.

Ам оолағас парып, товарын чазып, позы алтына кірібіскен. Пазох хастар килгенде, пірсіненъ алтын чӱк суура тартып, салаазынаох сарыбысты. Кӱннінъ іӌезіненъ анымӌохтазып, наныбысты.

Ибге чидіп, тураа кіре ле, кӧлечкезін тастаанда, хайдар-хайдар сіліг хыс тура тӱзіп, тігі туразынзар пастырыбыСхан. Аннанъ пазын сығарып сӧлепче ханға: — Минінъ алтын тарғаамны ағыл килзенъ, мин спнненъ хонарбын. Ағылбаанда, хонмаспын.

Ам хан оолахты алтын тарғахха сӱрче. Пазох ылғап одырғанда, хыр хулун ойлап килді.

— Ноо ннмее ылғап одырзынъ?

Оолах чоохтап пиргенде, хулун аны ханзар ах кӧк чіп тілеп ысча. Пулар пазох чӧр сыхханнар. Чолда хыр хулун чоохтап одыр: "Мыннанъ мындар парчатсабыс, хуу чазынынъ ортызында тигірге читіре ӧскен тыт турча. Ағаа ах кӧк чіпті палғабаанда, сых полбассынъ. Анда ах хас уя салча. Син, аны хадарып алып, ханадынанъ алтын чӱк суура тартып аларзынъ. Ол тарғах полар",—тіпче.

Тытха читкенде, ах кӧк чігіті сарынып сых чӧрібіскен. Уяға чидіп, одырча. Ах хас учух киліп: "Хызымны апарғанда, алтыы тарғағын ноға апарбазынъ? Ам пазын даа таранмин чӧрче полар",—тіп сыхтапча. Ананъ ол хас одырыбысханда, оолах, анынъ алтын чӱгін суура тартып алып, тӱзібісті.

— Пасхан чирінъ пағыр ползын, тепкен чирінъ тимір ползын, хара пазынъ хазарғанӌа, хасха тізінъ сарғалғанӌа чӧр,—тіп алған халған хус чахсы.

Оолах чидер читпестенъ хан сурчадыр:

— Таптынъ ма, алай арығ тынынъ ӱзим ме?

Алтын тарғахты ноға таппаӌанъ,—тіп, алтын

кӧлечкезін столға тастаанда, анзы алтын тарғах полып чада тӱскен.

Хан ол тарғахты алып, айданъ, кӱнненъ сіліг хысха туда пирді.

Ол хыс ам чоохтан тур:

— Алтын тарғахты таап пиргенде, ам халғанӌызын ӧліг суғнанъ, тіріг суғны таап пир, ананъ чуртирбыс.

Хан харағын хазыра кӧріп, сырайын чабал тудып, оолахтох сӱрчедір. Оолах, тасхар сығып, ылғап одырчатханда, хыр хулуны, чиде тӱзіп: "Хайди полып харах чазынъ хан итчезінъ, пурун суун пус итчезінъ?"—тіпче. Оолах чоохтап пиргенде, „я, пу сидік ниме",—тидір хулун.

Чолда париғанда чоохтап парир:

— Тіріг суғнанъ ӧліг суғны хырых ас пӱӱр хадарча. Оларға сыдир ннме чоғыл.

Ол чирзер читкенде, хыр чабаға ӱс кӱнге читіре тазылама соох итті. Хыр пастары хыртлас тур, тағ пастары тазылас тур. Пӧзік чирлерге чил тӱсче, чабыс чирлерге тубан чайылча. Хырых пӱӱр, соохха сыда-бин, чазы ибіре ойласчалар. Ананъ ӱс кӱнге читіре сырлама ізіг иткенде, пӱӱрлер, кӧлеткее тартынып, усхунмас уйғунанъ узи пиргеннер.

Ол туста пулар ах путулға тіріг суғ, харазына ӧліг суғ урып, нандыра чӧрібіскеннер.

Хырых пӱӱр, усхунып, пуларнынъ соона кірін, ноо-ноо чирде ыынъ-аанъ тӱс халғаннар.Ибге чидіп, ағылған нимелерін ханға туда пирді оол кізі.

Хыс чахсы тіріг суғны оолға чаба сазыбысхан, ӧліг суғны, тізенъ, ханға. Хан турғанох чирінде ӧл парған. Ӧолах, тізенъ, улам на улуғ, улам на сіліг, кӱстіг пол парған.

Ананъ оолахнанъ пу хыс чуртап халғаннар. Хыр хулуннарын малданъ манъат, кізіденъ чахсы иде азырапчалар.

"Хайзы ханнар чоннарын даа іди кӧре чогыллар",— тіп чоохтас чададыр оларданъар чон чахсы.