Матвей апсах — различия между версиями

Материал из sostik.info
Перейти к: навигация, поиск
(Новая страница: «Матвей апсахты кӧп кізі танаан, че хайдаң ол пеер килгенін пірдеезі пілбеен. Апсах Чулым …»)
(нет различий)

Версия 13:42, 27 июля 2015

Матвей апсахты кӧп кізі танаан, че хайдаң ол пеер килгенін пірдеезі пілбеен. Апсах Чулым суғ хастада турчатхан аалларҷа чӧрҷең. Чайғызын, тізең, арығзар парыбысчаң.Пірсінде ол Монастырларзар читкен. Ол туста орай кӱскӱ полған. Апсах турадаң тураа чӧрген. Чурт ээлері аны, туразар киріп, азырааннар. Харааларда, кемде киліс парза, анда хонған. Іди теес Максимнің чуртына читкен. Аның ипчізі нымзах чӱректіг полған. Апсахты, стол кистіне одыртып, матап азырабысхан, хоза чӱс грамм хабах ур пирген. Апсах тосханҷа азыранып алған, чурт ээзін алғыстап, аның сӧбірезіне хазых алғаан. Тасхар сығып, тура тӧзінде одырып, тамкы тарт сыххан. Чурт ээзінің палалары хости одырыбысханнар. Иң кічиин хойнына одыртып алған. Апсах олғаннарнаң нимедеңер-де ағырин чоохтасхан. Палалар, апсахсар кӧріп, аны ситкіп тыңнааннар. Нюра, чурт ээзі, інектерні, удурлап, саап алған, иб аразында хайыныбысхан.

Ол чылларда маллар кӧп тутханнар. Полған на хазаада ікі-ӱс інек, пызолар, хурағаннар, сосхалар, хастар, ӧртектер паза таңахтар полҷаң. Мал тутпинчатхан кізі арғаасха саналҷаң. Садығ тураларында алҷаң ниме чох таа полған. Кізілер тадылығ нимелерні паза чей ле алҷаңнар. Пасха ниме прай пости полған.

Тынағ кӱннерінде аалда іпек чызы тараҷаң. Ыраххы аалларзар халас ағылбаҷаңнар, аннаңар ипчілер халасты постары итчеңнер. Айда пір хати ӱлӱкӱн полҷаң - автолавка килҷең. Теес улуғ полҷаң. Печенье, конфеттер, халва, баранкалар алҷаңнар. Ипчілер кип- азах таллааннар. Посха наа плат алай кӧгенекке ис алҷаңнар. Анаң хысхызын узун иирлерде, ипчілер, машинкалар кистіне оды­рып, алай холнаң чазанҷыхтар тікчеңнер...

Чурт ээзі Максим орай ла килген. Олғаннар апсахнаң хада турада ойнааннар. Апсах, ат полып, оларны пилінде ал чӧрген. Олғаннар, ӧрчіліг хатхырызып, хысхырысханнар: «Но, но, табырах!» Соонаң «адыҷахтары», майығып, аңдарыл сыххан, кістеен паза пысхырған - олғаннар, аның хыринда чадып, хатхырысханнар.

Максим, кип-азаан суурбин, комнатазар кіре халған. Олғаннар, пабазын кӧр салып, андар чӱгӱргеннер.

- Паба, ура, паба!

Апсах, полда одырып, кӧӧлҷе изеннескен. Максим, пазын икібізіп, кухнязар кіре халған. Нюра плита алнында хайынған. Азыранчатханда, ирі ипчізіне тоғыстағы киректердеңер чоохтаан.

Апсах пес алнында одырған, стол хыринзар парарға чалтанған. Сығара сӱрдірерінең хорыххан. Мында ағаа ибдегі осхас чылығ паза истіг полған. Олғаннар аннаң хада хынып ойнааннар. Паарсап, аны «аға» адааннар.

Харасхы полыбысхан. Апсах, ниме-нооларын чыып алып, парарға тимненібіскен.

Ээлер нимедеңер-де сыбыхтасханнар. Максим, стол кистінең турып, апсахты тамкы тартып аларға тасхар хығырған. Матвей, кип-азаан алып, аның соонҷа сыххан.

Тура тӧзінде одырып, чоохтаспин, тамкы тартханнар. Апсах чоох пастаан:

- Таңда айас кӱн турар.

- Ноға іди сағынчазың? - сурыбысхан Максим.

- Мин улуғ частығбын, танығларны пілчем...

- Анзы чахсы... - сағысха тӱзіп, теен Максим.

- Ибзер кіріңер, орай полыбысты, узирға кирек, - Нюра иреннерні хығырыбысхан.

Апсах оларда часхаа теере халған. Иб аразында хайынған, палаларны кӧрген. Ирте дее парыбызарҷых, че ағырығларға пастыр сыххан: тістері ағырған, хулағы «атхан». Ӱс айҷа ибдең сыхпаан. Ол чылда хазыр соохтар турған. Хулағы паза имнелбеен. Апсах хомай ис сыххан. Хулағын чаап, сӱбӱрек орап салҷаң.

Май ӱлӱкӱннері соонда Матвей аға иирдӧк кип-азаан чыып салған. Иртен иртӧк, чурт ээлерінең анымҷохтазып, парыбысхан.

Пір дее кізі пілбеен, хайдар паза нимее ол парыбысхан. Чоохтасчалар, тайғаа ол тың хынған. Суғ хазында кӱрӱп хазып чуртаан.

Апсах, аалларҷа чӧріп, сӧбірезін тілеен. Арса, чаадаң контузиялығ айланып, сағызынаң алҷаастан турған. Орден-медальларны, сӱбӱрекке иптеп орап, хапта хайраллаан.

Максим чахсы тоғысчы полған. Хонҷых областьта теер хырҷаң тоғысчы киректелген. Аны андар тоғынарға ызыбысханнар. Нюра ирінең тоғыр полбаан. Пос аалдаң парарға аар полған. Мында иб, мал-хус. Анда прай нимені наадаң пастирға кирек полар. Ағаа хоза, ӱс паланаң хада. Чайғызын, от тоғызы тузында, табырахха прай нимелерін садыбысханнар. Таарлағ машина килгенде, ідіс-хамысты, кип-азахты андар салып, кӧс парыбысханнар...

Матвей апсах, маңзырабин, аал арали парған. Пилінде аар хап полған.

- Айлан килдің ме? Ӱрге бе? Хайда полдың? - аал чуртағҷылары аны сурығларнаң удурлааннар.

Ол, тохтап, кізілернең чоохтас турҷаң. Олғаннарға конфет-пряниктер ӱлеп, аннаң андар парған. Мына Максимнің паза Нюраның туразы. Апсах ээлерні хығыр сыххан. Пірдеезі сыхпаанда, ол оградазар кірген. Чуртсар кір парыбысхан. Иб істінде сымзырых полған. Оодыл парған ойнаҷахтар, кип-азахтар чайыл халтыр. Матвей апсах ээн тура істінде турған. Анаң турадаң ағырин сығыбысхан.

Тура тӧзінде одыр салып, хаптаң конфеттер, ойнаҷахтар, платок сығарып, пос позынаң чоохтас сыххан:

- Сірерге сыйыхтар ағылғам. Сірер минің сӧбіремзер. Хайдазар сірер? Нимее мин мындабын? Сахтап полбаазар.

Тӱреп парған наағынҷа харах частары аххан.

- Тоғынғам, сірерзер маңзыраам. Ам пазох сӧбіре чох халдым. Хайдағ часка чох кізібін мин.

Сыйыхтарны хонҷыхтарға ӱлебіскен, Нюрадаңар паза Максимнеңер піліп алып, парыбысхан. Паза аны пір дее кізі кӧрбеен.

Надежда БОТИНА